Como alimentarnos segundo a nosa idade / Lactante: primeiro ano de vida

Prevención de alerxias alimentarias

Que son as alerxias alimentarias?

A alerxia aos alimentos ocorre cando o sistema inmune reacciona fronte a unha sustancia concreta (alérgeno) que é ben tolerada pola maioría de persoas. O alérgeno é principalmente unha proteína dun alimento coa que o afectado entra en contacto por inxestión, contacto ou inhalación. A reacción máis común é a formación de anticorpos Ige (inmunoglobulina E)

O proceso é o seguinte: a primeira vez que se inxere o alimento causante de alerxia, o organismo produce o Ige específicas dirixidas contra algunha proteína dese produto; na segunda vez, os anticorpos reaccionan contra a comida estimulando a fabricación de histamina e outras sustancias químicas (chamadas mediadores) que causan os síntomas da alerxia: urticaria, eccema, angioedemas (ínchanse os beizos, os dedos das mans, dos pés, etcétera), dermatitis atópica e shock anafiláctico -pouco frecuente- si a reacción alérxica afecto a varios órganos, e que pode comprometer a saúde do bebé.

As manifestacións clínicas na alerxia poden ter un inicio agudo durante o primeiros seis meses de vida, con diarrea grave, vómitos, dores abdominais, febre, etc.; ou un inicio tardío que cursa con atraso no crecemento (peso e talla), feces voluminosas, distensión abdominal e signos de malnutrición como anemia ferropénica (por mala absorción de ferro).

O 50% das alerxias alimentarias desenvólvese no primeiro ano de vida

A alimentación do neno no seu primeiro ano de vida é decisiva para potenciar as defensas naturais do seu organismo fronte a alergenos alimentarios. Expertos en alergología coinciden en que a alimentación materna debería manterse, polo menos, neste primeiro ano e retardar a introdución de alimentos potencialmente alergénicos como aqueles que conteñen gluten (papillas con trigo, avena, cebada ou centeo), leite de vaca, ovos, peixe e soia até pasados os 12 meses de idade; sobre todo cando existen antecedentes xenéticos familiares que predisponen a sufrir alerxias.

A susceptibilidad a un ou outro alimento varía tamén segundo a idade.

No primeiro ano de vida, as maiores ameazas adoitan centrarse no leite, os ovos, o peixe e os cereais.

No segundo, os alimentos que causan máis problemas son as froitas (sobre todo as rosáceas: pexego e albaricoque) e os cítricos. No terceiro ano de idade, pasan a formar parte da lista o peixe e os froitos secos (cacahuete, avellana, noz e améndoa).

A duración destes cadros ao longo da vida tamén é variable. No primeiro ano de vida a alerxia ao leite, por exemplo, adoita ser transitoria, solucionándose aos 18-24 meses. En cambio, a alerxia ao ovo adoita durar 10 ó 15 anos ou toda a vida. A hipersensibilidad aos froitos secos e peixes tamén é duradeira.

Por outra banda, nun informe que publica o Boletín do Consello Europeo de Información Alimentaria (EUFIC), advirten de que as alerxias alimentarias varían segundo os alimentos complementarios locais: Por exemplo, as reaccións ao arroz son máis frecuentes en Xapón que en Europa, e érano as reaccións aos cacahuetes en EEUU, até o seu recente aumento en Europa.

O tratamento dietético destas alerxias é o máis eficaz e consiste en suprimir os alimentos alergizantes. Desta maneira conséguese que ao cabo duns anos o sistema inmunolóxico normalícese, e en moitas ocasións, o neno acaba tolerando os alimentos que lle producían alerxia.

Con todo, en numerosas ocasións a dieta de eliminación poden expor inconvenientes, posto que hai sustancias alergizantes que non aparecen nas etiquetas (alimentos ocultos). Non existen tampouco normas claras respecto diso e algúns alimentos ou sustancias cando se atopan en proporcións baixas non se inclúen na etiquetaxe.

Alimentos máis problemáticos

Leite de vaca: Prodúcese por un rexeitamento ás proteínas lácteas, e maniféstase con síntomas cutáneos (eccema, urticaria), dixestivos (flatulencia, diarrea) e respiratorios (asma). Unha vez establecido o diagnóstico o único tratamento realmente eficaz é unha dieta estrita de eliminación de devanditas proteínas, xa que pequenas cantidades, aínda que non produzan síntomas, poden favorecer a persistencia ou o aumento da sensibilización. Como substitución, existen as fórmulas con outra fonte proteica intacta (soia) e as fórmulas cumpridamente hidrolizadas. As fórmulas parcialmente hidrolizadas nunca deben empregarse no tratamento da alerxia ao leite, xa que unha porcentaxe das súas proteínas pode conservar todo a súa poder alergénico. O prognóstico da alerxia ás proteínas do leite é favorable, remitindo a maior parte dos casos antes dos 3 anos de evolución. En ocasións esta alerxia non é diagnosticada, e favorece alerxias a outros alimentos.

Ovo: As proteínas da clara son as máis problemáticas. A dermatitis atópica e a asma son manifestacións habituais de alerxia ao ovo. Esta alerxia adoita aparecer antes dos 2 anos e desaparecer de 2 a 5 anos despois do seu inicio. O único tratamento posible é evitar o seu consumo. Hai que ter en conta que existen multitude de produtos que poden conter compoñentes do ovo, e non sempre estará indicado nas etiquetas.

Queixos madurados: As proteínas lácteas que conteñen poden causar alerxia. Tamén a lisozima, unha proteína do ovo que se emprega na fabricación dalgúns queixos provoca alerxia. As aminas que conteñen os queixos curados, talles como tiramina e histamina, favorecen as reaccións alérxicas.

Peixes e mariscos: As súas propias proteínas, a histamina que se forma ao descomporse (proteína de alto poder antigénico) e o parásito Anisakis simplex, pode causar reaccións alérxicas máis duradeiras na súa sensibilización e que poden perdurar décadas e incluso toda a vida.

Especias: Poden causar alerxia por contacto, por inhalación do po que desprenden e por inxestión.

Froitos secos: Poden provocar alerxia sobre todo nos nenos, e maniféstase con eccemas, polo que é conveniente atrasar o seu consumo até pasado o ano de idade.

Froitas: Kiwi, papaya, aguacate, plátano, fresas, frambuesas, grosellas son as froitas que con máis frecuencia identificáronse como causa de alerxia..

Reaccións cruzadas

Ao falar de alerxia a un alimento, débese ter en conta que se establecen familias de alimentos “alergizantes” que poden provocar reaccións alérxicas en persoas sensibles. É dicir, un neno que ten alerxia ao leite de vaca ten maior sensibilización cara á carne de vacún como a tenreira, boi…; quen é alérxico ao chocolate, pódeo ser ao cacao e ao refresco de cola. Na familia dos guisantes inclúense ademais cacahuetes, xudías secas, regaliz e goma tragacanto (E-413). Á familia da rosa pertencen fresas, frambuesas, mouras, zarzamoras e outras variedades de frambuesa.

Novos alérgenos

Continuamente estanse descubrindo novas sustancias alérgenas. Por exemplo, o Anisakis simplex é un parásito que contamina a diversos peixes. Só si tómase vivo devandito parásito, ao consumir peixe cru ou pouco cociñado, pode provocar unha reacción alérxica. Destrúese coa conxelación e coa cocción.

Os aditivos responsables do maior número de casos de alerxia son certos colorantes, conservantes e antioxidantes. Aínda que sempre deba descartarse un proceso alérxico a fármacos, cando un paciente, xeralmente un neno, presenta urticaria ou erupciones máis leves tras a inxesta de jarabes de composición distinta, o máis probable é que se trate dunha reacción alérxica aos aditivos, colorantes ou aromatizantes, dos jarabes. Este tipo de reaccións por aditivos non ocorre case nunca nas primeiras tomas, senón a medida que avanza o tratamento e o frasco vaise terminando. Isto débese a que estas reaccións son doses-dependentes, é dicir, aparecen cando é maior a cantidade inxerida do jarabe co seu aditivo (por exemplo: jarabe con sabor a fresa, plátano…).

Consellos para familiares de nenos alérxicos a alimentos

• Se cre que algún alimento lle provoca alerxia ao neno, consúlteo co seu médico e non faga experimentos para confirmalo.

• Si xa coñece a que alimento ou alimentos é alérxico o seu fillo, evite que os consuma.

• Comprobe os ingredientes que aparecen na etiqueta dos produtos (si o bebé é alérxico ao ovo, por exemplo, debe evitar ingredientes como albúmina, lisozima, lecitina si non especifica que é de soia).

• Poña á corrente aos demais da situación do seu fillo (aos profesores, coidadores, etc.).

• Cando o neno coma fose de casa, pregunte polos ingredientes das comidas. Si hai algunha dúbida con respecto ao que hai no prato, é aconsellable que non o coma.