Haurra familiaren dietan sartu behar da, etorkizuneko elikadura-ohituretan eragin erabakigarria izango duten elikadura-eredu batzuei jarraituz. Hori egia bada ere, ez da ahaztu behar urtebetetik hiru urtera bitarteko haurrak nolabaiteko zaurgarritasuna erakuts dezakeela elikadura-muga jakin batzuk dituenean.

Haurrak hezurrak, hortzak, giharrak eta odola etengabe hazten eta garatzen ari direnez, beren pisuaren arabera helduek baino mantenugai gehiago behar dituzte.

Elikagaien energiak nahikoa izan beharko du hazkuntza bermatzeko eta energia lortzeko beren gorputz-erreserbetara jotzea saihesteko, baina aldi berean ez da hain gehiegizkoa izango, obesitatea eragingo baitu.

Bestalde, bizitzako lehen urtearen aldean hazkuntzan abiadura moteltzen zaienez, apetitu falta izaten da, eta horrek berez gutxiago jatea dakar, eta horrek ez ditu gurasoak kezkatu behar. Behar baino gehiago areagotu daitekeen gertaera horrek, elikadura-abertsio jakin batzuk adieraztearekin eta mugitzeko trebetasunen heldutasunik ezarekin batera, adin horietako ahulezia justifikatzen du. Kontuan hartu behar da, halaber, adin horretan ezin dela helduen antzeko otordu-eredurik jarraitu, hau da, egunean hiru otordu garrantzitsu, osagarririk gabe, digestio-gaitasun txikiagoa baitute.

Haurtzaroan hartzen dira elikadura-ohitura onak, eta familia da erakunde egokiena haurrak elikagai guztiak jaten hasteko.

Haurrak 12 hilabete dituenean, poliki-poliki hasi behar du testura lodiagoa duten elikagaiak sartzen, haurra elikagai zatituetara ohitzen joateko. Hasteko, sardexkarekin zapaldutako jakiak eskainiko dira, zatitu txiki batera aldatzen joateko. Hori guztia haur bakoitzaren eta murtxikatzen ikasteko azkartasunaren arabera. Helburua da 18-24 hilabetera iristean umeak zatitutako elikagaiak jatea.

Dietaren ezaugarri orokorrak

• Dietak orekatua eta askotarikoa izan behar du plateretan, zaporeetan, testuretan eta trinkotasunean, baita koloreetan ere, ahosabaia ohitzeko eta nutrizio-ekarpen egokia lortzeko. Usainak, koloreak, zaporeak eta formak eragina dute haien gustuetan.
• Ahalegindu behar da haurrak ez dezan izan elikadura-jokabide apetatsu eta monotonorik, elikagai batzuekiko lehentasuna duena, beste batzuekiko higuina duena eta elikadura defizitarioa ekar dezakeena.
• Menuak norberaren ezaugarrietara, familiakoetara eta ezaugarri ekonomikoetara egokitu behar dira kasu bakoitzean.
• Haurrari, batez ere adin txikikoei, ongi murtxika dezan irakatsi behar zaio eta, era berean, mahaiko tresnak egoki erabil ditzan.
• Elikagai berriak sartzeko orduan, pixkanaka egitea komeni da, eta otordu bakoitzaren hasieran, haurrak apetitu handiagoa duenean.
• Haurra haurtzaindegian bazkaltzen geratzen bada, eguneroko menua ezagutu behar da, etxeko otorduekin dieta osatu eta orekatu ahal izateko.
• “Kaloria hutsak” (gozokiak, litxarreriak, zizka-mizkak, freskagarriak...) beharrezkoak ez diren elikagaien kontsumoa mugatzea, batez ere otordu nagusien artean, beren orduan jan behar dutena jan dezaten.
• Kontuan izan gosaria eguneko otordurik garrantzitsuenetako bat dela.
• Hamaiketakoan edo askarian, etxean prestaturiko ogitartekoak, frutak eta esnekiak hartzen lagundu behar da, hestebete, pate eta gazta gantzatsu gehiegi hartu gabe.

Zer izan behar du ohiko otordu baten egiturak?

Lehen platera: Oro har, arroza, pasta, barazkiak patatekin, lekaleak purean. Lehen plater horren nutrizio-balioa energia-ekarpena da, batez ere karbohidrato konplexuetatik abiatuta. Garrantzitsua da haurrak hori hartzera ohitzea, elikagaien proteinek organismoan ehunak osatzeko eta hazkuntza sustatzeko funtzioa betetzea nahi bada, energia-premiak baitira bete behar diren lehenak. Hori kontuan hartzen ez bada, organismoak proteinak erabiliko ditu bere energia-beharrak asetzeko, eta elikadura desorekatua izango da.

Bigarren platera: Haragia, haragikiak, arraina edo arrautzak. Neurrizko kopuruetan agertu behar dute (gosea ez da proteinaz ase behar). Entsaladaz edo berduraz edo patataz (erreak edo egosiak edo purean, ez beti frijituak) horni daitezke. Astean hirutan, gutxienez, arraina (zuria eta urdina) eta arrautzak jartzea komeni da.

Postreak: Onena da fruta bat sartzea eta esneki errazekin txandakatzea (jogurta, petit suisse, etab.)

Elikagaien eguneroko anoak

Elikagai berri bat sartzeak eragin dezakeen edozein arazo saihesteko, ezinbestekoa da hasieran elikagai horren kantitate txiki bat sartzea, tolerantzia behatzea eta 7-10 egun itxarotea produktu berria gehitu aurretik.

• Haurrari esnea edatea gustatzen ez bazaio, esnea beste esneki batzuekin ordezka daiteke (gazta, jogurta…), neurri batean edo erabat, taulan adierazitako kopuruetan (elikagai baliokideak), eta osagaien artean esnea duten platerak eskaini (kroketak, pureak, gainerreak, bexamel saltsa, natillak, flanak…).

  Nutrizioaren eta Gastroenterologia Pediatrikoaren Europako Elkarteko (ESPANG) Nutrizio Batzordeak jarraipeneko esnea hiru urte bete arte erabiltzea gomendatzen du, baina arrazoi ekonomikoengatik batez ere, familia gehienek ez dute erabiltzen. Gaur egun, hazteko esnea edo juniorra agertu da merkatuan, jarraipeneko esnearen eta behi-esnearen tartekoa dena. Urtetik aurrerako haurrentzat da egokia.

• Haurra begetarianoa bada, elikadura-gaietan adituak diren osasun-profesionalekin (dietistak eta nutrizionistak) aholkatzea komeni da, elikagaien ohiko kontsumoa zorrotz aztertzeko eta, nutrizio-gabeziak saihesteko, elikagai horiek nola konbinatu behar diren ikusteko.
• Garuna ez da ezinbesteko elikagaia, guraso askok uste duten bezala. Fosforo asko eduki arren, kolesterol asko dute, eta mineral horren beharrak erabat asetzen dituzten beste elikagai batzuk ere badaude dietan. Hala ere, noizean behin kontsumi daitezke, haurrari gustatzen bazaizkio, eta hori ez da beti gertatzen.
• Kontsumitzeko prest dauden gosaritako laboreak murtxikatzeko zailak gerta daitezkeenez, hobe da egosteko laboreak aukeratzea (olo-malutak, 5 labore-malutak), goizeko ahiak noizbehinka ordezka ditzaketenak.
• Haurrak otorduetan ogia sartzen hasi behar du. Ogi zuria hobetsiko da, izan ere, osoko ogia ez da gomendagarria 7 urte bete baino lehen, digestio-hodian eragiten duen narritadura dela eta. Ogiak askariko gailetak ordezka ditzake, eta haurrari hortzetan laguntzen dio (kasu horretan, azal zati bat moztu behar da, ogiaren luzetarako noranzkoan).
• Patatak dira barazki pure gehienen oinarria. Egosita zerbitzatu daitezke, lurrunetan, eta ez beti frijituta. Patata-pureek almidoi ugari dute, eta listu-inpregnazio ona behar dute erabat digeritzeko. Haurrak askotan “kolpetik” irensten ditu, eta flatulentzia eragin diezaioke; horregatik, hobe da gehiegi ez hartzea.
• Zenbait barazkik (azenarioak, espinakak, arbiak eta zerbak) nitrato ugari izaten dute. Substantzia horiek murrizteko, egosi ondoren, ontzi batean gorde behar dira, saldarik gabe, eta behin baino gehiagotan ez berotzea komeni da. Halaber, ez da aprobetxatu behar barazki horiek egosi diren salda.

Otorduak egunean zehar banatzea

Garai horretan komeni da haurrak egunean lau (edo bost) hartualdi egitea, hau da, gosaria, bazkaria, askaria edo hamaiketakoa eta afaria; hori haurraren digestio-ahalmen mugatuaren ondorio da. Batzuek, oheratu aurretik, esneki bat hartu behar izaten dute; beste batzuek, berriz, ez, otordu osoak egin baititzakete, eta esnea edo esneki-postreak ere sar baitaitezke otordu baten amaieran.

Elikadura-ohitura osasungarriak hartzeko, garrantzitsua da otorduen ordutegiak egun batetik bestera mantentzea eta hartualdirik ez egitea.

Gosaria: Haur askok ez dute jaikitzeko gogorik arrazoi askorengatik: haurtzaindegira joateko beldur dira, eta angustiak apetitua kentzen die; berandu oheratzen edo jaikitzen dira, eta ez daude behar bezain esna beren gosea agertzeko; mahaian bakarrik egoten dira, eta aspertu egiten dira; gosarien monotoniak eta uniformetasunak ez ditu erakargarri egiten…

Gosaria eguneko otordurik garrantzitsuenetako bat da. Gosaria presaka egitea gosari eskas baten parekoa da; beraz, denbora hartu behar da esertzeko, gosaria hartzearekin batera beste jarduera batzuk (telebista ikustea, adibidez) egin ez daitezen.

Eguneko lehen otorduan honako hauek sartzea komeni da: esnekiak, era guztietako zerealak (gailetak, gosaritako zerealak, ogi txigortuak, gantz askorik gabeko ogia edo opilak). Gainera, fruta bat edo bere zukua sartzen bada, are hobeto. Azukre ugariko beste produktu batzuk ere (eztia, marmeladak, konfiturak...) gosaritarako izaten dira.

Hamaiketakoak eta/edo askariak: Haur gehienek lauzpabost aldiz jaten dute egunean, eta, beraz, oso garrantzitsua da hozitzea, nutrienteen ekarpena erabatekoa baita. Freskagarriak ez dira soilik gailetetara, freskagarrietara, patata frijituetara mugatuko, “bete” bai baina elikatzen ez duten elikagaiak baitira. Hamaiketakoa eta askaria osagarri energetikoak dira, eta horietako batek, gutxienez, haurren elikaduraren ohiko parte bat izan behar du, otordu batetik hurrengora ordu asko igaro ez daitezen, baina kopuruak ez du gehiegizkoa izan behar, bazkalorduan edo afalorduan haurrari apetiturik ez kentzeko.

Komeni da ikasleek parte hartzea, ahal bada, haien prestaketan, haien garrantziaz jabetu daitezen.

Janaria: Gure gizartean, janaria da eguneko elikagai-hartze nagusia, eta familia-harremanari eta elikadura-ohituren irakaskuntzari eta ikaskuntzari laguntzen dien topagunea da. Hori dela eta, giro lasaia, lasaia eta interferentziarik gabea bultzatu behar da (telebista, irratia, animaliak…). Ahal den neurrian saihestu behar dira ordutegien anarkia, elikagaiak azken orduan prestatzea, plateraren eta plateraren arteko etenaldi luzeak, oihuak eta errieta etengabeak, azkar jatea eta leku faltagatik egoera deserosoak.

Plateren aurkezpena, tenperatura eta mahaiaren ordena eta garbitasuna zaindu behar dira.

Afaria: Mahaiaren inguruan elkartzeko beste une bat izan behar luke, giro lasaian eta distrakziorik gabe. Afariak bazkariaren osagarri izan behar duenez, etxean edo haurtzaindegian kontsumitu diren elikagaiak kontuan hartu behar dira eta ez errepikatu. Afariak janaria baino arinagoa izan behar du, eta ahalik eta azkarren, digestioa egin eta ondo lo egin ahal izateko.

Nola prestatu eta ondu

• Aurkezpenik egokienak zopak, pureak, kremak, gantz gutxiko gisatu eta erregosiak, haragi birrinduak edo zati txikitan moztuak, kroketak, tortillak, etab. dira, mamitsuak eta erraz murtxikatzen direnak, eta saihestu egin behar dira plantxan egindako prestakinak eta haragi oso lehorrak.
• Sukaldaritzako teknikarik errazenak eta leunenak erabili: egosia, lurruna, galdarraztatzea, labea, papillotea, mikrouhin labea eta olio gutxirekin sueztitzea.
• Apaldu gisatu eta erregosi koipetsuak, frijituak, birrineztatuak eta arrautzaztatuak eta plantxan egindako elikagaiak (lehorrak izaten dira).
• Janaria gustagarriagoa izan dadin, hainbat gozagarri leun erabil daitezke (baratxuria, tipula, porrua, belar usaintsuak…). Hala ere, adin horretan zapore leun eta gutxi ondutako jakiak aukeratu behar dira, haurrak gai izan daitezen elikagai bakoitzaren benetako zaporea identifikatzeko.
• Ozpina eta olioa (oliba eta haziak) belar usaintsuekin beratu daitezke