Lehen urteko elikadura-jarraibideetan, adin horretako nutrizio-ezaugarriak ez ezik, sistema neuromuskularraren, gastrointestinalaren, giltzurrun-sistemaren eta sistema immunologikoaren heltze- eta garapen-ezaugarriak ere hartu behar dira kontuan, halako moldez non trantsizio mailakatua ezarriko baita amaren bularreko elikaduratik haur helduaren eta helduen ohiko dieta mistoraino.

Kontuan izan behar da, pisu, altuera eta maila psikiko egokia duen jaioberria izan arren, organismoak mugak dituela, ez baitago guztiz garatuta. Gainera, hazkunde-erritmo azkarraren ondorioz, etapa horretako nutrizio-premiak oso handiak dira.

Organismoak, osasuntsu baina garapen-fasean, muga hauek ditu:

Digestio-sistema

Jaioberriak giltzurrun heldugabeak ditu, eta bizitzaren lehen asteetan handitzen dute haien tamaina eta funtzionaltasuna. Organo horiek bikoiztu egiten dute pisua sei hilabete inguru dituztenean, eta hirukoiztu egiten dute urtebetean. Giltzurrun-funtzioa ezin hobea da elikadurak behar adina ur ematen duenean eta solutuen giltzurrun-karga txikia denean (likidotan disolbatutako substantziak: gatz mineralak, glukosa…), hala nola amaren esnea. Hala ere, bizitzako lehen hilabeteetan behi-esnea edo gaizki prestatutako haur-formulak hartzeak, bai eta gonbitoak eta/edo beherako iraunkorrak hartzeak ere, aldatu egiten dute giltzurrunen funtzioa.

Bularreko haurraren gaitasun gastrikoa 10 mililitro izatetik 20 mililitro izatera igotzen da jaiotzean, eta 200 mililitro izatera iristen da lehen urtean. Husteko abiadura nahiko motela da, janariaren bolumenaren eta konposizioaren araberakoa.

Pankrea ez da sekretua edo sekretua, eta digestio-prozesua burutzeko beharrezkoak diren entzima batzuen maila baxua du. Gibela, era berean, funtzio askoren heltzea amaitzen ari da, hala nola glukosa sortzeko gaitasuna, behazun-azidoak sintetizatzeko gaitasuna (gantzak digeritzeko beharrezkoak direnak), etab.

Karbohidratoen digestioa batez ere heste meharrean gertatzen da. Jaioberriak entzimak ditu azukre sinpleak behar bezala digeritzeko, hala nola laktosa (esnearen azukrea), sakarosa (azukre arrunta) eta oligosakarido batzuk; hala ere, listuko amilasa entzima maila baxua du, eta pankreako amilasaren jardueraren % 10 baino ez. Horrek mugatu egiten du karbohidrato konplexuak (irinak, zerealak) hiru edo lau hilabete baino lehen digeritzeko gaitasuna.

Digestioak eta proteinen xurgapenak modu eraginkorrean funtzionatzen dute jaioberrietan eta goiztiarretan; hala ere, gehiegizko ingestioa saihestu behar da, horrek ondorio negatiboak dituen giltzurrunetako gehiegizko esfortzua dakarrelako. Lehen hilabeteetan proteinak xurgatzeko gaitasunari esker, amaren esnetik immunoglobulinak (amarengandik haurtxoarengana igarotzen diren antigorputzak) igaro daitezke, baina proteina arrotzak (behi-esnea, ogia…) gehituz gero, ahalmen antigenikoa dutenak elikadura-alergiak garatzeko arriskua handitzen da (ikus beherago: Gomendatutako irakurketa: Elikadura-alergien prebentzioa).

Digestioa eta gantzen xurgapena eskasa da jaioberrian eta goiztiarrean, entzima pankreatiko batzuen jarduera eta behazun-gatzen kantitatea ez baitira nahikoak. Jarduera apal hori bereziki konpentsatzen du amaren esnean dagoen lipasa espezifiko batek, duodenora iristean aktibatzen dena (urdailetik hurbil dagoen heste meharraren zatia); ez da halakorik gertatzen amaren esnearen ordez esne-formulak erabiltzen direnean.

Giltzurrun-sistema

Oro har, arroza, pasta, barazkiak patatekin, lekaleak purean. Lehen plater horren nutrizio-balioa energia-ekarpena da, batez ere karbohidrato konplexuetatik abiatuta. Garrantzitsua da haurrak hori hartzera ohitzea, elikagaien proteinek organismoan ehunak osatzeko eta hazkuntza sustatzeko funtzioa betetzea nahi bada, energia-premiak baitira bete behar diren lehenak. Hori kontuan hartzen ez bada, organismoak proteinak erabiliko ditu bere energia-beharrak asetzeko, eta elikadura desorekatua izango da.

Nerbio-sistema

Jaio ondoren ere garatzen jarraitzen da. Lehen lau hilabeteetan, garunaren bolumena egunean bi gramo handitzen da.

Immunitate-sistema

Haurrak ez du, bere kabuz, infekzioen eta kutsaduren aurrean babesten duten antigorputzik sortuko haurraren bizitzako laugarren edo seigarren astera arte. Horregatik da hain garrantzitsua amaren esnea, immunoglobulinak transferitzen baitizkio, haur-formula egokituetan ez bezala.

Digestioa eta gantzen xurgapena eskasa da jaioberrian eta goiztiarrean, entzima pankreatiko batzuen jarduera eta behazun-gatzen kantitatea ez baitira nahikoak. Jarduera apal hori bereziki konpentsatzen du amaren esnean dagoen lipasa espezifiko batek, duodenora iristean aktibatzen dena (urdailetik hurbil dagoen heste meharraren zatia); ez da halakorik gertatzen amaren esnearen ordez esne-formulak erabiltzen direnean.

Hazkundearen eta garapenaren erritmoa

Zenbait parametro antropometrikok orientatu eta balio dute ulertzeko etapa horretako nutrizio-beharrak pertsona helduarenak baino proportzionalki handiagoak direla.

Pisua: Haurraren pisua, jaiotzean, haurdunaldiaren aurreko amak duen pisuaren, haurdunaldiaren iraupenaren eta haurdunaldian irabazitako pisuaren araberakoa da, eta 2,5 eta 3,5 kilo bitartekoa da. Bizitzako lehen urtean jaiotzaren pisua hirukoiztu egiten da. Egunean 24 gramoko gutxieneko irabazi haztatua kalkulatzen da, hau da, 1 gramo orduko lehen hilabeteetan. Balio absolutuetan, pisu-igoerak 7 kilokoak dira lehen urtean, eta 2,5 kilokoak bigarrenean. Normala da jaioberriak pisua galtzea umetokitik kanpoko bizitzako lehen egunetan, eta hurrengo 8 eta 12 egunen artean berreskuratzen du.

Neurria: Jaiotzean 45-50 zentimetro (cm) izatetik urtean 75-80 zentimetro (25 cm inguru) izatera pasatzen da; horrek esan nahi du jaiotzetik % 50 handitzen dela. Bigarren urtean 15-25 cm inguru baino ez da handitzen, eta ondoren 7-10 cm inguru urteko.

Hortzeria: Normalean, 6-8 hilabete inguru dituenean hasten da. Hortzen irteera atzeratzen bada eta hezurren hazkuntzan arazorik ikusten ez bada, familiako ezaugarri genetiko bat izan daiteke.

Garapen psikomotorra: 12-14 hilabete inguru dituenean, haurrari ibiltzen hasteko eta ingurunearekin erlazionatzeko aukera ematen dio.

Zentzumenen garapena: Elikadura oso garrantzitsua da dastamena, usaimena, ikusmena, ukimena eta entzumena garatzeko.