Elikadura da pertsonen garapen fisikoa, osasuna, errendimendua eta produktibitatea gehien baldintzatzen dituen faktoreetako bat.

Elikadurak eragina du errendimendu fisiko eta intelektualean

Gaizki elikatutako pertsona batek zailtasunak izango ditu bere bizi-kalitatea hobetzeko; izan ere, lan egiteko gaitasuna, elikadurarekiko zuzenki proportzionala dena, jaisten joango da elikadura eskasa denean, eta, lan fisikoari dagokionez, %30eraino jaitsi daiteke garapen normalarekiko.

Elikadura monotonoa, errepikakorra edo gure gorputzarentzat ezinbestekoak diren elikagaiak falta dituena bada, sintoma jakin batzuk ager daitezke, bai fisikoak (gehiegizko nekea, erreflexu falta…), bai psikikoak; gauzekiko interes falta, suminkortasuna…; eta egoera horiek hobetu egiten dira elikadura egokiaren bidez.

Batzuetan ez gara konturatzen estresak, arazo pertsonalek, lo faltak… ez ezik, gure ongizatean ere eragina dutela; geure buruari galdetu beharko genioke ea gure gorputza behar bezala elikatzen ari garen, gorputzak egunero behar bezala funtziona dezan.

Lanean eta errendimenduan eragina duten elikadura-faktoreak:

• Dieta hipokalorikoak edo kaloria gutxikoak, errendimendu-gaitasuna gutxitzen dute eta osasunari kalte egiten diote.
• Dieta desorekatuetan oinarrizko elikagaiak falta izaten dira; epe ertain edo luzera, nutrizio-gabeziak sortzen dituzte, eta horrek eragin kaltegarriak ditu organismoan.
• Dieta hiperkalorikoek gehiegizko pisua eta obesitatea eragiten dute, eta horrek gehiegizko ahalegin fisikoa eskatzen dio pertsonari, eta horrek areagotu edo areagotu egiten du lokomozio-aparatuan lesioak izateko arriskua (muskuluak, artikulazioak, etab.) eta beste osasun-arazo batzuk (odoleko azukre- eta koipe-mailen asaldurak, hipertentsioa, etab.)
• Egun batean egiten den otordu kopurua. Egunean otordurik ez egiteak edo oinarrizko bi otordu bakarrik egiteak eragin negatiboa du gure organismoaren funtzionamenduan.
• Janari bakoitzeko elikagai kopuruaren banaketa. Janari frugalek, edo oso ugariek, odoleko azukre-maila jaistea (hipogluzemiak) edo logura eta digestio-arazoak eragin ditzakete, hurrenez hurren, eta horrek etekin fisiko eta intelektuala kaltetzen du.
• Elikagaien higienea. Alderdi hori zaintzen ez bada, areagotu egiten da elikadura-jatorriko intoxikazioak gertatzeko arriskua, adibidez, salmonelosia.
• Alkoholaren kontsumoa. Gehiegizko kantitateek kalte handia egiten diote osasunari, eta istripuak eragiten dituzte.

Lan motak eta elikadura

Zenbait azterlanen bidez egiaztatu da nola hobetzen den egoera pertsonalari egokitutako dietak kontsumitzen dituzten langileen errendimendua eta ongizatea: balio kaloriko handikoak, indarra duten langileak badira, eta kaloria ekarpen neurritsuak, higadura fisiko txikiagoa duten lan intelektuala egiten duten pertsonak badira, etab.

Gidaren atal honetan, honela sailkatzen dira lan-motak:

• Lan sedentarioak: pertsonaren eta haren ingurunearen baldintzetara egokitutako dietak egitea baldintzatzen duten jarduera profesionalak dira, baina ez dira kaloria gehiago ematen horrelako lanek eragiten duten gastu kaloriko txikia dela eta: ia egun osoan eserita egon behar duten pertsonak, beren jarduera profesionala harreman publiko gisa gauzatzen dutenak eta beti autoz mugitzen direnak. Talde horretan, bulegoko langileak, saltzaileak, taxilariak eta autobus-gidariak daude.
• Estres fisiko edo psikiko handiko lanak. Halakoetan, estresa edo higadura batez ere fisikoa bada, dietak kaloria kopuru nahikoa izan behar du jarduerak dakarren energia-gastua konpentsatzeko, hala nola eraikuntzako eta landako langileena, metalaren industriakoena, kirolari profesionalena, banatzaileena, etab. Estresa psikikoa bada, behar kalorikoak ez dira aurreko kasuan bezain handiak, eta benetan garrantzitsua da dietak behar adina mantenugai edukitzea nerbio-sistemak ongi funtziona dezan. Erantzukizun-postuetan dauden pertsonez gain (enpresaburuak eta enpresetako zuzendariak, zerbitzuburuak edo taldeburuak, gerenteak), katean lan egiten duten langileak ere sartzen dira, lan monotono eta errepikakorraren ondorioz estresa jasaten baitute.
• Ordutegi bereziko lanak. Txanden erritmoan edo ordu-tarte berezietan lan egiten dutenek, gainera, lan-ordutegiaren arabera egokitu behar dute beren elikadura, dieta egokia egin ahal izateko. Horixe gertatzen da osasun publikoko langileekin (erizainak, medikuak, OLT, zeladoreak...), industria kimiko eta siderurgikoko langileekin edo elikaduraren sektorekoekin, txandakako eta gaueko txandak eskatzen dituztenekin, gaueko tabernetako zerbitzariekin eta abarrekin.
• Etxetik kanpo jatea eskatzen duten lanak. Pertsona askok, beren lan-jarduera dela eta, ezin dute etxean jan, eta enpresako jantokietan edo sukaldaritza kolektiboko zerbitzuetan (tabernak, self service, jatetxeak…) egin behar dute. Kasu horietan, komeni da elikadurari buruzko oinarrizko ezagutza batzuk izatea, kasu bakoitzean menurik egokiena eta osasungarriena aukeratzeko.

Nola kalkulatu jarduera fisiko edo profesionalaren arabera gastatzen ditugun kaloriak:

Egunean zehar energia gastatzen duten jarduera ugari egiten ditugu. Aurreko orrialdeko taulan, jarduera-mota bakoitzerako faktore bat zehazten da. Faktore horiei esker, pertsona baten kaloria-gastu osoa kalkula daiteke, pisuaren eta jarduera bakoitza egiteko erabilitako denboraren arabera. Kaloria-gastua kalkulatzeko, nahikoa da pertsonaren benetako pisua kilotan biderkatzea, jardueraren arabera dagokion faktorearekin eta jarduera hori egiteko erabilitako minutu kopuruarekin.

nola egin kalkulu hori?

Demagun 70 kg-ko gizonezko baten kaloria-gastu osoa kalkulatu nahi dugula (pisua mantentzeko kontsumitu behar diren kaloriak), egun batean jarduera hauek egiten dituenean: 8 ordu egiten ditu lo, ordu bat ematen du bere burua garbitzen, 8 ordu egiten ditu lan programatzaile informatiko gisa, 2 ordu ematen ditu egunero paseatzen, 2 ordutan jaten du eta, aisialdian, 3 ordu ematen ditu eserita irakurtzen.